Berlin, Almanya (Weltexpress). 12 Eylül 1930’da, Vietnam’ın iki eyaletinde Fransız sömürge yönetimini temellerinden sarsan bir köylü ayaklanması patlak verdi. İşçiler ve köylüler Sovyetler kurdular ve 1931 baharına kadar üstün askeri güce karşı direndiler.
1929’da patlak veren dünya ekonomik krizinin yıkıcı sonuçları, “ana vatanlarda” olduğundan daha da kötü bir şekilde, sömürge baskısı altındaki halkları, aralarında Fransa ekonomisine bağlı Vietnam’ın da bulunduğu, etkiledi. O dönemde, 220.000
sanayi ve plantasyon işçisi ile 9 milyondan fazla feodal bağımlı köylünün yıllık geliri, Fransız işçilerin gelirinin sadece %6’sı kadardı. Güney Vietnam’da kişi başına aylık pirinç tüketimi yaklaşık 8 kilo pady (4,6 kilo kabuklu pirinç) idi. Bu, kişi başına günlük 153,3 gram demekti. Pirinç, Vietnamlılar için Avrupalılar için ekmek ve patatesin birleşimi gibiydi. Sömürgeci güç, krizin sonuçlarını özellikle çalışan insanlara yükledi. Tüm işçilerin üçte biri ve çalışanların onda biri işten çıkarıldı. Zaten düşük olan işçi ücretleri %50, birçok yerde %80’e kadar düştü, çalışanların ücretleri ise %25 ila %50 arasında düştü.1
Fransız coğrafyacı ve Çinhindi uzmanı Gouro şöyle yazmıştır: „Açlık ve sefalet, Tongkine ve Annamit köylülerini böcek avlamaya ve onları açgözlülükle yemeye zorladı. Tongking’de çekirge, cırcır böceği, mayıs böceği yakalanıyor, tırtıl ve bambu kurdu toplanıyor ve ipekböceği kozalarını yemekten de çekinilmiyor.2 Orada sürekli kıtlık olduğu herkesin malumu.“ Yaygın kıtlık yüzünden yüz binden fazla Vietnamlı hayatını kaybetti.
Köylülerin ayaklanması
12 Eylül 1930’da, Nghe An ve Ha Tinh illerindeki birçok ilçe merkezinde işçiler ve köylüler, daha yüksek ücretler, vergi indirimleri, kira indirimleri, topluluk arazilerinin köylülere iadesi ve açlık çekenlere pirinç dağıtımı talepleriyle kitlesel gösteriler düzenlediler. Sömürgeci güçler, ayaklanmayı bastırmak için asker gönderdi ve toplanma yerlerini uçaklardan bombaladı. 510’dan fazla gösterici öldü, 300’den fazlası yaralandı, binlerce ev yıkıldı. Büyük burjuva “Echo annamite”nin bile itiraf etmek zorunda kaldığı gibi, “pirinç açlığı” artık son derece öfkeli köylüleri sömürgeci güçlere ve feodal beylerine karşı silahlı ayaklanmaya itti.
Köylüler hapishaneleri basarak tutukluları serbest bıraktılar, ilçe ve belediye idarelerini ve diğer kamu kurumlarını ateşe verdiler, vergi belgelerini, ipotek senetlerini ve borç senetlerini yaktılar. Köylülerin saldırısı altında mandarinler ve notablular eyalet başkentlerine kaçtılar; kırsal bölgelerdeki sömürgeci-feodal iktidar aygıtı çöktü.
Fransız “L’Opinion publique” gazetesi 12 Aralık’ta şöyle yazdı: “Orta Vietnam’ın iki eyaletinde, bu artık basit bir darbe veya şiddet eylemi değil, gerçek bir devrimdir. Oradaki insanlar o kadar kapsamlı hareket ediyorlar ki, iki eyalet Sovyet iktidarını kurmuş durumda. Görünüşe göre, bizim iktidarımız artık orada yok.”
3 Şubat’ta kurulan Komünist Parti’nin değerlendirdiği gibi, ayaklanmanın başarılı olması için gerekli koşullar mevcut olmasa da,
ayaklanma kitlesel katılımla spontan bir şekilde patlak verdikten sonra, Komünist Parti köylülerin başına geçti ve onların mücadelesine organize ve hedef odaklı bir karakter kazandırdı. Ho Chi Minh’in başkanlığında Ekim ayında Merkez Komitesi toplandı ve hareketin liderliğini üstlenmeye karar verdi ve bunun için Merkez Komitesi üyesi Pho Nguyen Sac’ı ayaklanma bölgesine gönderdi. Parti, tüm ülkede Nghe Tinh olarak adlandırılan iki eyaleti desteklemek için bir hareket örgütledi. Partinin binlerce üyesi ve görevlisi, Vietnam’ın tüm illerinden gelen devrimciler, ayaklanmaya katılmak için Nghe Tinh’e ulaşmaya çalıştılar. 3
Vietnam Sovyetlerinin oluşumu
Nghe Tinh’de, Ekim 1930’da başlayan ayaklanma, 1,5 milyonluk nüfusu olan yaklaşık 12.000 km²’lik bir alana yayılmıştı. 20 ilçeden 12’sinde ve 400 belediyede, yani tüm belediyelerin yaklaşık yarısında, 1930 sonuna kadar KP’nin inisiyatifiyle kurulan köylü birlikleri iktidarı ele geçirdi ve Vietnam Sovyetleri’ni kurdu. Geri kalan belediyelerde, köylü birliklerinin komiteleri, konseyler oluşturmadan iktidarı elinde tuttu. Kolonyal dergi “L’Asie francaise” 1930 Kasım sayısında “Bütün bölge Fransız himayesinden ayrıldı” diye yazdı. Orta Vietnam KP Bölge Komitesinin kararıyla, ayaklanma bölgesinin sanayi merkezi Vinh’den 500’den fazla işçi ayaklanan belediyelere giderek köylülerin devrimci iktidar organlarını kurmalarına destek oldu.
Sovyetlerin çoğunluğu yoksul köylüler ve gündelikçilerden oluşuyordu. Az sayıda orta halli köylüler ve aydınlar da temsil ediliyordu. Vinh işçileri, birçok üyenin seçildiği konseylerin kurulmasında aktif bir rol oynadılar. Politik karakterlerine göre, konseyler işçilerin ve köylülerin devrimci-demokratik diktatörlüğüydü. Bu konseyler, 1945’te Ağustos Devrimi’nin zaferine yol açan sonraki mücadelelerde işçi ve köylülerin ittifakının temelini oluşturdu.
Nghe Tinh Sovyetleri, Ho Chi Minh’in bu iktidar organlarına Vietnam’a özgü bir kimlik kazandırmasının çarpıcı bir örneğiydi. Ekim Devrimi’nde doğan Sovyet konseylerinin örneği benimsenmiş ve politik olarak hayata geçirilmişti, ancak “Xo Viet” adı seçilmişti. “XO” Vietnamca’dan “konseyler” olarak çevrilir. ‘Viet’ eklenerek “Vietnam Konseyleri” adı ortaya çıktı.
Xo Vietler, büyük toprak sahipleri ve feodal beylerin ele geçirdiği ortak arazileri köylülere dağıttı, büyük toprak sahiplerinin sömürü olanaklarını kısıtladı, onların rezervlerinden açlık çekenlere pirinç dağıttı ve bir dizi siyasi ve sosyoekonomik reform başlattı.
40.000 kişilik Kızıl Muhafızlar
KPV bölge komitesinin askeri komitesinin komutası altında, Vietnamlıların tahminlerine göre toplamda yaklaşık 30.000 savaşçıdan oluşan Kızıl Muhafızlar kuruldu. FKP’nin gazetesi “L’Humanité” 7 Eylül 1931’de 40.000 silahlı isyancıdan bahsetti. Ekim ayında, Nghe An ve Ha Tinh eyalet başkentlerini ve Fransızların elinde bulunan bazı ilçe merkezlerini üstün güçlerle ele geçirme girişimleri yetersiz silahlar nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandıktan sonra, Sovyetler savunmaya odaklandılar ve gereksiz kayıpları önlemek için açık askeri çatışmalardan kaçınmaya çalıştılar. Sömürge ordusundaki birçok Vietnamlı isyancılara sempati duyuyordu ve ayaklanmanın ilk aşamasında halk kitlelerine karşı harekete geçmeyi reddettiler ve bir dizi asker de onların tarafına geçti.
Kızıl Muhafızlar, 14 yıl sonra kurulan ve Ağustos Devrimi’nin zaferini sağlayan Halk Ordusu’nun tohumlarını oluşturdu. Kızıl Muhafızların komutanları arasında, Moskova’daki Kızıl Ordu Askeri Akademisi’nden ve Kanton’daki Huang Pu Askeri Okulu’ndan mezun olan Vietnamlılar vardı. Bu okullarda Sovyet askerleri, Halk Kurtuluş Ordusu ve Çan Kay-şek’in birliklerinin subaylarını eğitiyordu4. 1925/26’da Güney Çin’in Kanton kentinde Vietnamlı devrimcilerle bir komünist parti kurmak için hazırlık yapan Ho Chi Minh, onları oraya göndermişti. Kızıl Muhafızlar, sekiz ay boyunca, Vietnam’daki birliklerini Fransa’dan 100.000 kişilik bir seferberlik kolordusu ile takviye etmek zorunda kalan sömürge gücünün saldırılarına karşı halkın iktidarını savundu.
Sovyetlerin direnişinin uzun sürmesinin önemli bir faktörü, devrimci hareketin kitlesel karakteri ve KP’nin yüksek savaş gücü yanı sıra, coğrafi koşulların ustaca kullanılmasıydı. Pirinç tarlalarının yoğun sulama sistemi nedeniyle, tüm ovadaki yollar ve patikalar sayısız köprüden geçiyordu. Birçok köye sadece yürüyerek veya küçük bufalo arabalarıyla geçilebilen dar patikalardan ulaşılabiliyordu. İsyancılar köprüleri yıktı, su yollarını tıkadı ve feribotları kullanılamaz hale getirdi, böylece sömürge birlikleri tank ve ağır silah kullanamadı ve uzun süre Sovyet bölgelerine ilerleyemedi. Kuzeybatıda bulunan vahşi ve engebeli dağlık bölgeler de onlara koruyucu bir arka bölge sağladı.
Sömürge terörünün on binlerce kurbanı
1930 yılının Ekim ayı sonunda, sömürge birlikleri Sovyet bölgelerine karşı seferberlik başlattı ve bu seferberlik 1931 sonbaharına kadar sürdü. Nghe Tinh üzerinde olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan edildi; isyan bölgesinin çevresine 122 askeri üsden oluşan bir güvenlik kuşağı kuruldu ve en güçlüsünde 400 ila 500 kişilik bir birlik bulunuyordu. Sömürge askerleri benzeri görülmemiş bir acımasızlıkla hareket etti. Sovyetlerin üyelerini veya destekçilerini ihbar etmeyi, devrimi kamuoyunda reddetmeyi ve sömürge gücüne ve monarşiye sadakat yemini etmeyi reddedenler tutuklandı ve genellikle hemen idam edildi.
27 Mart 1931’de “Humanité” gazetesinin bildirdiği gibi, on binlerce insan bu terör saldırılarının kurbanı oldu. Onlarca köy yerle bir edildi, binlerce ev yakıldı. Yine de sömürge birliklerinin direnişi kırması sekiz aydan fazla sürdü. Tek tek çatışmalarda Kızıl Muhafızlar genellikle binlerce köylü tarafından desteklendi. Ağustos 1931’de, yaklaşık 50 belediye hala onların elindeydi. Son çatışmalar Aralık 1931’de gerçekleşti. Saygon’da bulunan KP Merkez Komitesi üyeleri, Nisan/Mayıs aylarında polisin eline geçmişti. İlk genel sekreter Tran Phu, Nisan 1931’de acımasız işkencelerin sonucu öldü. Çin’e kaçan Ho Chi Minh, Vinh’de gıyaben ölüm cezasına çarptırıldı. İngiliz polisi onu Hong Kong’da tutukladı, ancak Fransız Sûreté’nin talebi üzerine Vietnam’a iade etmedi. Daha sonra kaçmayı başaran Ho Chi Minh, 1941’de Vietnam’a döndü ve Viet Minh Kurtuluş Cephesi’nin kurulmasını yönetti.
Nghe Tinh’de Sovyet iktidarı için verilen mücadeleler, genç KP’nin devrimci gücünü ve ulusal ve sosyal kurtuluş mücadelesini yürütme yeteneğini gösterdi. Vietnamlı komünistler, devrimci davanın gerilediği dönemde de davaya sadık kaldılar, benzeri görülmemiş bir mücadele ruhu ve devrimci fedakarlık gösterdiler. Sovyetlerin son saatlerine kadar silahlarını ellerinde tutarak mücadelenin ön saflarında yer aldılar. Çoğu, devrime olan sadakatlerini ölümle mühürledi. Ölenler arasında, 3 Mayıs 1931’de tutuklanan Sovyet hareketinin lideri, Merkez Komitesi üyesi Pho Nguyen Sac da vardı.
1930/31 Sovyetleri, işçi sınıfının ve komünist partisinin kurtuluş mücadelesinin liderliğini üstlendiğini kanıtladı. Bu, o dönemde Güneydoğu Asya’da benzeri görülmemiş bir olaydı. Ho Chi Minh, devrimci kitle hareketini ve Sovyetleri, 1945 Ağustos Devrimi’nin öncüsü olarak değerlendirdi.
Kaynaklar:
* Vietnam Sovyetlerinin (1930–1931) Vietnam halkının işçi sınıfı partisinin önderliğinde yürüttüğü ulusal kurtuluş mücadelesinin başarısı için tarihsel önemi. Yazarın, DDR Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (IIB), Potsdam Babelsberg, 1971’de Dr. rer. pol. unvanı almak için yazdığı doktora tezi.
* Nghe Tinh Sovyetleri, Hanoi 1960 (Vietn.),
* Tran Huy Lieu: Les Soviets du Nghe Tinh de 1930-1931, Hanoi 1960,
* Ho Chi Min: Devrimci Yol, “Nhan Dan”, 3 Ocak 1970,
* 1930/31 yıllarındaki devrimci kitle hareketi ve Nghe Tinh Sovyetleri, „Nhan Dan“, 12 Eylül 1970,
G. Feldbauer: Vietnam’ın ulusal kurtuluş devrimi. 1925’ten 1945’e kadar temel koşullarının oluşumu, Pahl Rugenstein Nachf, Bonn 2007,
Irene ve Gerhard Feldbauer: Saigon’da Zafer, Vietnam Anıları, Pahl Rugenstein Nachf, ikinci baskı, Bonn 2006.
1 G. Feldbauer: Vietnam’da Ağustos Devrimi Öncesindeki Sosyoekonomik ve Sınıf Yapısı, DDR’nin “Asya – Afrika – Latin Amerika” dergisi, 5/1980 sayısı.
2 Jean Chesneaux: Vietnam Tarihi, Berlin/DDR 1963, s.183.
3 G. Feldbauer: 1930/31’de Vietnam’daki Sovyetler. Tarih Bilimi Dergisi (DDR), Sayı 11/1974.
4 Eğitim kurumu, Birlik Cephesi döneminde Çin Komünist Partisi ve Guo Min Dang tarafından ortaklaşa işletiliyordu.
